Projekt jest realizowany w ramach programu UMOWA A NR 1605A/DES/WBPS/2024 O WSPARCIE W RAMACH PROGRAMU „Warto być Przedsiębiorstwem Społecznym!” na lata 2023-2025. Edycja 2024.

Wartość dofinansowania wynosi 132 000,00 zł.

Zasady i założenia ekonomii społecznej

W świecie, gdzie dominują rywalizacja i zysk, pojawia się alternatywa – ekonomia społeczna. To podejście, które nie stawia na jednostkowy interes, ale na współpracę, solidarność i rozwój wspólnoty.

Ekonomia społeczna nie jest bowiem jedynie teoretycznym pojęciem – ma również praktyczne zastosowanie, szczególnie w kontekście rozwoju sektora społeczeństwa obywatelskiego. Przyjęcie Ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 roku o Ekonomii Społecznej stanowi ważny krok w rozwoju tego obszaru w Polsce. Sektor ekonomii społecznej powinien być postrzegany jako integralna część silnego państwa społecznego, opartego na społecznej gospodarce rynkowej, z uwzględnieniem zasad takich jak solidarność społeczna, sprawiedliwość czy równość szans.

Zamiast skupiać się wyłącznie na maksymalizacji zysku, jak ma to miejsce w tradycyjnych modelach gospodarczych, ekonomia społeczna dąży do osiągania celów społecznych, takich jak solidarność, współpraca, odpowiedzialność i zaangażowanie. W jej ramach, działania nie są motywowane wyłącznie indywidualnymi interesami, ale dążeniem do wspólnego dobra oraz rozwiązywaniem problemów w sposób zbiorowy.

Wartości takie jak wspólnotowość, kooperacja, solidaryzm i odpowiedzialność stanowią fundamenty ekonomii społecznej. Tworzą one postawy, które wspierają zarówno indywidualny rozwój jednostek, jak i zrównoważony rozwój całych społeczności. Wartości te są spójne z pryncypiami porządku demokratycznego, co sprawia, że refleksja nad ekonomią społeczną jest również częścią debaty nad przyszłością społeczeństwa.

Kluczową zasadą ekonomii społecznej jest również maksymalizacja wyboru. Tradycyjne systemy, takie jak państwo, rynek czy społeczeństwo sieciowe, ograniczają nasze możliwości działania, wykluczając sprzeczne z nimi wybory. Ekonomia społeczna stara się przezwyciężyć te ograniczenia, tworząc przestrzeń, w której możliwe są bardziej zróżnicowane i wartościowe decyzje – co pozwala na wypracowanie bardziej złożonych, ale jednocześnie bardziej efektywnych rozwiązań.

Kooperacja jest kolejną z centralnych wartości w tym modelu. Tradycyjne podejście rynkowe oparte na konkurencji i zysku oraz zasady rządzące państwem i społeczeństwem, takie jak hierarchia czy autonomia, stają się niewystarczające do zrozumienia złożonych relacji społecznych. Zamiast rywalizacji, coraz większą rolę w ekonomii społecznej odgrywa współpraca – oparta na rozmowie, wymianie poglądów i szukaniu kompromisów. Takie podejście sprzyja stabilności i przewidywalności działań społecznych.

Warto również wspomnieć o zasadzie racjonalności w rozumieniu idei ekonomii społecznej. Zgodnie z jej założeniami, racjonalność instrumentalna – nastawiona na techniczne osiąganie celów – ustępuje miejsca racjonalności teleologicznej, która kładzie nacisk na długoterminowe, społeczno-moralne cele. Ekonomia społeczna ocenia efektywność działań nie tylko pod kątem korzyści ekonomicznych, ale przede wszystkim z perspektywy wartości społecznych. Ostatecznie, jej celem jest realizacja społecznych celów za pomocą narzędzi gospodarczych, traktując dobro wspólne jako wartość nadrzędną.

Ekonomia społeczna wyróżnia się więc na tle tradycyjnych podejść do gospodarki, które koncentrują się na maksymalizacji zysku. Ekonomia społeczna idzie o krok dalej – jest to model działania, który umożliwia realizację praw i możliwości społecznych, ekonomicznych i politycznych, sprzyjając wielowymiarowemu rozwojowi jednostek i społeczności. Angażując obywateli w procesy decyzyjne, tworzy przestrzeń dla zaangażowania społecznego, które aktywizuje potencjał różnych grup społecznych.

Ekonomia społeczna to zatem nie tylko sposób myślenia, ale także działania, które wpływa na rozwój społeczeństw. Jej celem jest stworzenie bardziej zintegrowanego i sprawiedliwego społeczeństwa, które dąży do wspólnego dobra, angażując obywateli, instytucje oraz różne sektory w budowanie bardziej zrównoważonej i sprawiedliwej przyszłości.

Jest to podejście, które wykracza poza tradycyjny model gospodarki rynkowej, kładąc nacisk na współpracę, solidarność i wspólne dobro. Łączy wartości społeczne i ekonomiczne, tworząc przestrzeń dla bardziej zróżnicowanych i zrównoważonych wyborów. Jej celem jest nie tylko wzrost gospodarczy, ale przede wszystkim rozwój społeczny i sprawiedliwość, które są fundamentem stabilnych i odpornych społeczeństw. Przez promowanie współpracy, zaangażowania obywatelskiego i zrównoważonych rozwiązań, ekonomia społeczna może stanowić kluczowy element budowania silnych, demokratycznych struktur państwowych i społecznych. W kontekście wyzwań współczesnego świata, jest to model, który daje nadzieję na tworzenie bardziej zrównoważonego i sprawiedliwego społeczeństwa, w którym interesy jednostek i wspólnot są harmonijnie zintegrowane.

Źródła:

S. Mazur, A. Pacut, „Ekonomia społeczna i jej wartości konstytutywne”, Ekonomia Społeczna Teksty, 2006.

M. Małecka-Łyszek, R. Mędrzycki, „Ekonomia społeczna jako narzędzie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”, Wolters Kluwer, 2024.

A. Kargol-Wasiluk, Ekonomia społeczna - od idei do wartości, Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, 2012.

B. Rogowska, Racjonalność a ekonomia społeczna, Repozytorium Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2014.

Projekt jest realizowany w ramach programu UMOWA A NR 1605A/DES/WBPS/2024 O WSPARCIE W RAMACH PROGRAMU „Warto być Przedsiębiorstwem Społecznym!” na lata 2023-2025. Edycja 2024.

Wartość dofinansowania wynosi 132 000,00 zł.

Ekonomia społeczna jako instrument przeciwdziałający wykluczeniu społecznemu

W polskim prawodawstwie w 2022 roku pojawiła się pierwsza ustawa poświęcona wyłącznie kwestiom ekonomii społecznej. Jej głównym celem jest wspieranie organizacji łączących działalność gospodarczą z realizacją celów społecznych, takich jak tworzenie miejsc pracy dla grup defaworyzowanych, integracja osób wykluczonych czy też poprawa jakości życia społeczności lokalnych. Ustawa wspiera rozwój podmiotów, które działają w interesie publicznym – czyli ogółowi przedsiębiorczości społecznej. Ich priorytetem jest właśnie rozwiązywanie problemów o naturze społecznej, a nie maksymalizacja zysków w przeciwieństwie do podmiotów tradycyjnie pojmowanej ekonomii rynkowej. Dzięki temu, ekonomia społeczna stanowi ważne narzędzie w zapobieganiu wykluczeniu społecznemu.

Wykluczenie społeczne definiuje się jako brak możliwości uczestnictwa w różnych aspektach życia społecznego na poziomie uznawanym za minimalnie akceptowalny. Jest ono obecnie postrzegane jako jedno z najpoważniejszych zagrożeń w wysoko rozwiniętych krajach. W Polsce problem ten dotyczy ponad 20% społeczeństwa. Przyczyny wykluczenia społecznego są zróżnicowane i obejmują czynniki ekonomiczne, takie jak ubóstwo czy brak pracy, oraz społeczne, na przykład izolację, brak rodziny czy niepełnosprawność. Najbardziej narażone grupy to bezrobotni, ubodzy, osoby z niepełnosprawnościami, ludzie z problemami zdrowotnymi, mniejszości etniczne, oraz osoby uzależnione od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

Ustawa Ekonomia społeczna z 2022 roku wprowadziła katalog osób zagrożonych wykluczeniem, wprowadzając klarowność w tej kwestii. Ma on charakter zamknięty i obejmuje:

• bezrobotnych oraz bezrobotnych długotrwale
• osoby bez zatrudnienia, które poszukują pracy w wieku do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia
• osoby niepełnosprawne
• absolwentów centrum integracji społecznej oraz absolwentów klubu integracji społecznej
• osoby uprawnione do specjalnego zasiłku opiekuńczego
• osobę usamodzielniane
• osoby z zaburzeniami psychicznymi
• osoby pozbawione wolności, opuszczające zakład karny oraz pełnoletnie osoby opuszczające zakład poprawczy
• osoby starsze, czyli takie które ukończyły 60 rok życia
• osoby, które uzyskały w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą

Wykluczenie społeczne jest zagadnieniem o złożonym charakterze. Oprócz problemów takich jak ubóstwo czy bezrobocie, obejmuje również poczucie samotności oraz odizolowania jak i kryzys więzi społecznych. Jest ono postrzegane jako ograniczony dostęp do usług, dóbr i instytucji, a jego przejawy można dostrzec w różnych obszarach życia, takich jak rynek pracy, edukacja, zdrowie, opieka społeczna, czy też bezdomność. Wykluczenie występuje w wielu formach. Na przykład, wykluczenie strukturalne wynika m.in. z miejsca zamieszkania, niskich dochodów lub braku kwalifikacji zawodowych. Natomiast wykluczenie fizyczne wiąże się z wiekiem lub stanem zdrowia. Występuje też wykluczenie prawne, czyli utrudniony dostęp do instytucji ochrony prawnej. Postęp technologiczny przyczynia się do rozwoju wykluczenia o charakterze cyfrowym, co rodzi dodatkowe wyzwania w przeciwdziałaniu temu zjawisku.

Zapewnienie osobom zagrożonym wykluczeniem możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, ekonomicznym i kulturalnym, umożliwiające osiągnięcie odpowiedniego poziomu życia, jest celem aktywnej polityki społecznej. Aby skutecznie przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu, konieczne są zintegrowane działania obejmujące obszary edukacji, pomocy społecznej, mieszkalnictwa, zdrowia, polityk rodzinnych oraz harmonizacji życia zawodowego i prywatnego.

Sektor ekonomii społecznej jest istotnym narzędziem w procesie aktywizacji osób korzystających z pomocy społecznej, zwłaszcza osób bezrobotnych i niepełnosprawnych. Działania ekonomii społecznej wspierają reintegrację społeczną i zawodową tych osób, zarówno te o charakterze ekonomicznym jak i o charakterze użyteczności publicznej. Mają one na celu integrację osób zagrożonych marginalizacją, świadczenie usług społecznych, tworzenie i utrzymywanie nowych miejsc pracy, oraz inne czynności mające na celu wspieranie rozwoju lokalnego. Współczesna polityka społeczna w znaczącym zakresie polega na takiego rodzaju aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem.

Dzięki właściwemu wykorzystaniu instrumentów ekonomii społecznej możliwe jest tzw. upodmiotowienie osób wykluczonych poprzez umożliwienie uczestnictwa w życiu społeczności lokalnych oraz ewentualną odbudowę ich poczucia godności. Działania te sprawiają, że zjawisko wykluczenia społecznego powoli zanika, tworzą się nowe miejsca pracy, rozwija się spójność społeczna i buduje poczucie wspólnoty. Zgodnie z powyższymi wartościami, ekonomia społeczna stała się odpowiedzią na wykluczenie społeczne, opierając się na modelu, w którym rozwiązywanie problemów społecznych jest ważniejsze niż zysk. Ekonomia społeczna wspiera aktywną pomoc, mobilizację obywatelską oraz współodpowiedzialność, zastępując bierne podejście oparte na roszczeniach i zależności od pomocy. W tym procesie istotną rolę pełnią podmioty ekonomii społecznej, które zapewniają dostęp do usług społecznych, poprawiając tym samym jakość życia członków lokalnych wspólnot.

Ekonomia społeczna jest zatem mechanizmem umożliwiającym poprawianie jakości relacji międzyludzkich, w których liczy się nie tylko zysk materialny, ale także dobro wspólne, wzajemna odpowiedzialność oraz solidarność. Dzięki niej możliwe staje się tworzenie społeczności, które włączają wszystkich swoich członków w życie społeczne i zawodowe, minimalizując ryzyko wykluczenia i marginalizacji. Nie jest to jedynie narzędzie do rozwiązywania problemów ubóstwa i bezrobocia.

Źródła:

Blicharz, J. Teoretycznoprawne aspekty wykluczenia społecznego (w:) Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne, t. 32. 2020.

Galor, Z., Kalinowski, S., Kujaczyński, T. Rola ekonomii społecznej w przeciwdziałaniu wykluczeniu w dobie globalizacji (w:) Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy, t. 6. 2013.

Lipowicz, I., Małecka-Łyszczek, M. Ekonomia społeczna a wykluczenie społeczne – uwagi wstępne (w:) I. Lipowicz, M. Małecka-Łyszczek (red.). Ekonomia społeczna. Wykluczenie społeczne (s. 7–12). Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. 2020.

Pokora, M. Ekonomia społeczna w polityce przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w Polsce (w:) Ekonomia Społeczna, nr. 2. 2014.

Gorczyński, Ł. Ustawa o ekonomii społecznej – omówienie i ocena regulacji oraz rekomendacje na przyszłość (w:) Trzeci Sektor, nr 59-60. 2022.

W czwartek, 29 sierpnia, w Urzędzie Marszałkowskim podpisano umowę na dofinansowanie projektu realizowanego przez Towarzystwo Amicus – „Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej w Subregionie Bielskim”. Wsparcie wynoszące ponad 7,6 mln zł pozwoli na osiągnięcie celów projektu, zakładającego utworzenie i utrzymanie co najmniej 74 nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach społecznych w subregionie bielskim oraz udzielenie wsparcia aż 94 podmiotów ekonomii społecznej. Obszar działania OWES będzie obejmował Bielsk Podlaski, Siemiatycze, Hajnówkę oraz przyległe gminy i powiaty. Inicjatywa ta wzmocni rolę ekonomii społecznej w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu.